Bułhakowowskie inspiracje „Ucieczki z kina Wolność” Wojciecha Marczewskiego

Main Article Content

Karolina Korcz
https://orcid.org/0000-0002-9429-5713

Abstrakt

Artykuł porusza kwestię relacji pomiędzy filmem a literaturą na przykładach najsłynniejszej książki Michaiła Bułhakowa i inspirowanego nią, lecz będącego samodzielną wypowiedzią artystyczną obrazu Wojciecha Marczewskiego. Z jednej strony szkic stanowi zestawienie interpretacji i spostrzeżeń innych autorów, z drugiej - podejmuje próbę wskazania nowych odniesień komparatystyczno-intertekstualnych. Temu właśnie podporządkowano układ artykułu. W początkowych partiach omówiona została struktura postaci Cenzora, który skupia w sobie kilku powieściowych bohaterów: przede wszystkim Poncjusza Piłata, Berlioza, mistrza czy Judę z Kiriatu. Następnie ukazano sposób manifestowania się w filmie najważniejszych w Mistrzu i Małgorzacie, a niewystępujących na ekranie Jeszui oraz Wolanda, a także innych,pobocznych Bułhakowowskich charakterów. W kolejnej części tekstu analizie poddano motywy, cytaty, schematy stanowiące tworzywo dzieła Wojciecha Marczewskiego oraz reżyserską strategię prowadzącą do ich twórczego przekształcenia. Nadało to jego artystycznej wypowiedzi głębi, czyniąc ją wielopłaszczyznowym traktatem moralno-filozoficznym.

Downloads

Download data is not yet available.

Article Details

Jak cytować
Korcz, Karolina. 2022. „Bułhakowowskie Inspiracje «Ucieczki Z Kina Wolność» Wojciecha Marczewskiego”. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica 10 (grudzień):40-56. https://doi.org/10.24917/23534583.10.4.
Dział
Studia i szkice
Biogram autora

Karolina Korcz - Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu

Karolina Korcz – dr; jej zainteresowania badawcze obejmują kwestie związane z warunkami i sposobami funkcjonowania najsłynniejszej powieści Michaiła Bułhakowa w obiegu czytelniczym w Polsce, specyfikę recepcji oraz wartość tego dzieła dla kultury naszego kraju. Jest autorką książki Cień Wolanda nad PRL. „Mistrz i Małgorzata” Michaiła Bułhakowa w Polsce w latach 1969–1989. Obecność. Recepcja. Odzew (Poznań 2019). Wraz z prof. Mariettą Czudakową była współuczestniczką debaty „Michaił Bułhakow. Życie nieoczywiste”, organizowanej przez Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia w Warszawie. Publikuje artykuły naukowe, recenzje oraz rozdziały monograficzne (m.in. w „Porównaniach”, „Slavii Occidentalis”, „Napisie”, „Zeszytach Humanistycznych AJP”, „Studiach Philosophiae Christianae”, „Zagadnieniach Rodzajów Literackich”, „Rocznikach Humanistycznych” i in.). Uczestniczka projektu „I znów prolog? Posttraumatyczny dramat i teatr w Europie Środkowej, Wschodniej i Południowo-Wschodniej w świetle transformacji systemowej (1989/1991–2020)”.

Bibliografia

Aleksandra [Lucjan Kydryński], Ucieczka z kina „Wolność”, „Przekrój” 1990, nr 2366, s. 22.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Antropologia postaci w dziele filmowym, red. Seweryn Kuśmierczyk, Czuły Barbarzyńca Press, Warszawa 2015.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Armata Jerzy, Reżyseria sztuką uwodzenia, „Magazyn Filmowy SFP” 2012, nr 19, s. 14–21.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Autorzy kina polskiego, red. Grażyna Stachówna, Joanna Wojnicka, Rabid, Kraków 2004.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Bazan Małgorzata, Poncjusz Piłat XX wieku, czyli historia zagubionego cenzora. Analiza i interpretacja „Ucieczki z kina Wolność” w reżyserii Wojciecha Marczewskiego i „Mistrza i Małgorzaty Bułhakowa”, http://www.filmotekaszkolna.pl/dla-nauczy-cieli/materialy-metodyczne/poncjusz-pilat-xx-wieku-czyli-historia-zagubionego-cenzora-analiza-i-interpretacja-ucieczki-z-kina-wolnosc-w-rezyserii-wojciecha-marczewskiego-i-mistrza-i-malgorzaty-bulhakowa (dostęp: 20.09.2020).
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Biedrzycki Krzysztof, Z PRL-u w ponowoczesność, „Znak” 2009, nr 5, s. 68–77.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Bielas Katarzyna, Ucieczka do kina Wolność, „Gazeta Wyborcza – Magazyn” 1997, nr 21, s. 14–18.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Born Paweł, Gramy Brechtem czy Stanisławskim?, „Kino” 1991, nr 3, s. 36–37.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Bryll Ernest, Na drugą stronę ekranu, „Film” 1990, nr 45, s. 8–9.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Bułhakow Michaił, Mistrz i Małgorzata, przeł. Irena Lewandowska, Witold Dąbrowski, Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa 1987.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Bułhakow Michaił, Mistrz i Małgorzata, przeł. Leokadia Anna Przebinda, Grzegorz Przebinda, Igor Przebinda, Wydawnictwo Znak, Kraków 2016.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Bułhakowowie Michaił i Jelena, Dziennik Mistrza i Małgorzaty, przeł. Margarita Bartosik, Wydawnictwo Muza, Warszawa 2013.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Cegiełkówna Iwona, Nie dać się zabić na ringu, „Kino” 2006, nr 4, s. 32–34.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Copik Ilona, Na zakręcie. Krajobraz polskiej transformacji w filmach przełomu lat 80. i 90., „Kwartalnik Filmowy” 2019, nr 105–106, s. 23–38.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Ćwieluch Juliusz, Gorzkie kluski, „Polityka” 2010, nr 18, s. 96–98.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Dabert Dobrochna, Kilka uwag o polskim kinie czasu transformacji 1989–2004, w: Transformacja w kulturze i literaturze polskiej 1989–2004, red. Bogusław Bakuła, Wydawnictwo – Drukarnia „Bonami”, Poznań 2007.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Demby Łucja, Dlaczego śpiewają? Rola muzyki w „Ucieczce z kina »Wolność«” Wojciecha Marczewskiego, w: Kino polskie po roku 1989, red. Piotr Zwierzchowski, Daria Mazur, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2007, s. 245–258.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Demidowicz Krzysztof, Kiedyś skończy się zabawka amerykańska, „Film” 1990, nr 45, s. 6–7.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Demidowicz Krzysztof, Ucieczka z kina „Wolność”, „Film” 2000, nr 5, s. 145.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

[Dipont Małgorzata] (d), Nominacja dla Marczewskiego, „Życie Warszawy” 1991, nr 243, s. 1.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Dipont Małgorzata, Samemu wywalczyć to prawo. Rozmowa z Wojciechem Marczewskim, „Kino” 1980, nr 3, s. 2–5.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Dipont Małgorzata, Ucieczka z kina Wolność, „Przegląd Tygodniowy” 1995, nr 34, s. 17.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Dipont Małgorzata, Ucieczka z kina Wolność, „Życie Warszawy” 1990, nr 244, s. 7.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

encyklopedia.pwn.pl/haslo/Solidarnosc;3977446.html (dostęp: 22.05.2021).
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

(ES), Wysokie nagrody dla Holland i Marczewskiego, „Życie Warszawy” 1992, nr 16, s. 1.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Felix dla Drygasa, nominacja dla Zamachowskiego, „Film” 1991, nr 48, s. 2.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Film: Obraz – język – wyobraźnia – idea, red. Jan Trzynadlowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1994.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Fragment scenariusza, „Media Reporter” 1990, nr 3, s. 6.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Furdal Małgorzata, Siłą sztuki jest błąd. Mówi Wojciech Marczewski, „Kino” 1993, nr 10, s. 25–29.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Giza Barbara, Antropologia codzienności w wybranych polskich filmach o PRL, w: PRL-owskie re-sentymenty, red. Alicja Kisielewska, Monika Kostaszuk-Romanowska, Andrzej Kisielewski, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk 2017, s. 87–106.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Gojdź Sebastian, Druga ucieczka z kina Wolność, Film 2000, nr 10, s. 145.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Has-Tokarz Anita, Między słowem a obrazem: afiliacje literatury i filmu (perspektywa komparatystyczna), „Folia Bibliologica” 2006/2007, t. 48/49, s. 87–113.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Hendrykowski Marek, Debiuty polskiego kina, Przegląd Koniński, Konin 1998.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Historia kina polskiego, red. Tadeusz Lubelski, Konrad J. Zarębski, Fundacja Kino, Warszawa 2007.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Hollender Barbara, Od Wajdy do Komasy, Prószyński Media, Warszawa 2014.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Hollender Barbara, Ucieczka z kina „Wolność”, „Media Reporter” 1990, nr 3, s. 4–6.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Jakubowska Małgorzata, Między fikcją a rzeczywistością 19, Polskie Wydawnictwo Audiowizualne [broszura].
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Janicka Bożena, Czyściec cenzora, „Film” 1990, nr 35, s. 9.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Janicka Bożena, Ucieczka z kina „Wolność”, „Film” 1991, nr 37, s. 20.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Janicka Bożena, Wyjeżdżam, „Film” 1992, nr 37, s. 4–5.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

(ju), Ucieczka z kina Wolność, „Antena” 2000, nr 20, s. 3.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Kajewski Piotr, Ucieczka z kina „Wolność”, „Odra” 1991, nr 2, s. 91.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Kałużyński Wojtek, Gry o wolność, „Dziennik Gazeta Prawna” 2010, nr 25, dodatek „Kultura”, s. 12.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Kłopotowski Krzysztof, Druga ucieczka z kina Wolność, „Film” 2000, nr 9, s. 38–41.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Kłopotowski Krzysztof, Dziecinne pytania Marczewskiego, „Film” 2001, nr 1, s. 96–99.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Kłopotowski Krzysztof, Ucieczka z kina Wolność, „Rzeczpospolita” 2004, nr 20, dodatek „Plus Minus”, s. A14.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Korczarowska Natasza, Ballada o pobożnym ubeku, czyli polskie kino i polityka (1989–2015), „Dyskurs” 2016, nr 21, s. 242–271.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Korska Joanna, Filmowa przypowieść Wojciecha Marczewskiego, w: Film: symbol i tożsamość, red. Jan Trzynadlowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1992, s. 141–154.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Kozyra Grzegorz, Ucieczka ze składu makulatury, „Przegląd Tygodniowy” 1991, nr 3, s. 11.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Krawiecka Ewa, Apokalipsa według Michaiła Bułhakowa. Przestrzeń i symbolika „Mistrza i Małgorzaty”, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 2008.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Kronika, „Zeszyty Literackie” 1992, nr 38, s. 163–167.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Krzemień Teresa, Zawodowiec, „Kino” 1990, nr 11–12, s. 24–26.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Lewin Ludwik, Fantazja to nie tylko Marsjanie, „Życie Warszawy” 1992, nr 17, s. 7.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Lubelski Tadeusz, Historia kina polskiego. Twórcy, filmy, konteksty, Videograf II, Katowice 2009.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Lubelski Tadeusz, Kino Wolność (1990–2009), „Postscriptum Polonistyczne” 2010, nr 1, s. 44.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Lubelski Tadeusz, Po zburzeniu muru, „Kwartalnik Filmowy” 1998, nr 21–22, s. 24–36.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Lubelski Tadeusz, Świat odbiera nam tajemnicę, „Kino” 2000, nr 12, s. 4–8.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Łuczak Maciej, Ucieczka z kina „Wolność”, „Wprost” 2002, nr 37, s. 76–78.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Marczewski Wojciech, Przygotowanie wymaga czasu, „Film” 2005, nr 12, s. 104–105.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Marczewski Wojciech, Rozpaczliwie szukając tematu, „Film” 2005, nr 10, s. 112–113.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Marczewski Wojciech, Złapać formę, „Film” 2005, nr 11, s. 104–105.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

(mb), Ucieczka z kina „Wolność”, „Ekran” 1990, nr 13, s. 12–13.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Modrzejewska Ewa, O Januszu Gajosie mówią, „Kino” 1990, nr 11–12, s. 26–27.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

M.S., Wspaniały powrót Marczewskiego, „Rzeczpospolita” 1990, nr 255, s. 4.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

M. Sa, Subtelna sfera życia, „Rzeczpospolita” 1991, nr 161, s. 2.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

M. Sa, „Złote Kaczki ‘90”, „Rzeczpospolita” 1991, nr 83, s. 2.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

(MST), Grand Prix dla polskiego filmu, „Trybuna” 1992, nr 17, s. 2.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Pawlak Edward, Ja, cenzor!, „Wprost” 1990, nr 46, s. 37.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Pawlicki Maciej, Veni, vidi, vici, „Film” 1990, nr 42, s. 20.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Plisiecki Janusz, Film i sztuki tradycyjne, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2012.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Płażewski Jerzy, „Ucieczka z kina Wolność” dobrze przyjęta, „Życie Warszawy” 1991, nr 117, s. 1, 6.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Przylipiak Mirosław, Misja, polityka, estetyka, „Film na Świecie” 1990, nr 378–379, s. 37–43.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Rajczuk-Żukowska Maria, Janusz Gajos, „Media Reporter” 1990, nr 3, s. 7.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Rajczuk-Żukowska Maria, Teresa Marczewska, „Media Reporter” 1990, nr 3, s. 7.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Rajczuk-Żukowska Maria, Zbigniew Zamachowski, „Media Reporter” 1990, nr 3, s. 8.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Sadowski Marek, Ucieczka z kina „Wolność”, „Rzeczpospolita” 1991, nr 214, s. 5.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Sobolewski Tadeusz, Cannes: „Z Madonną w łóżku”, „Gazeta Wyborcza” 1991, nr 109, s. 4.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Sobolewski Tadeusz, Cenzor-lunatyk, „Film” 1990, nr 15, s. 12–13.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Sobolewski Tadeusz, Czy Polska będzie zbawiona? „Kino” 1990, nr 11–12, s. 2–5.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Sobolewski Tadeusz, Dziecko Peerelu, „Kino” 1990, nr 8, s. 12–15.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Sobolewski Tadeusz, Dziecko Peerelu. Esej. Dziennik, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2000.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Sobolewski Tadeusz, Im dojrzalsi, tym młodsi, „Gazeta Wyborcza” 2001, nr 15, s. 14–15.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Sobolewski Tadeusz, Kino: Świadek wiecznej sztuki, „Gazeta Wyborcza” 1991, nr 116, s. 6.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Sobolewski Tadeusz, Marczewski. Nie wierzę w naszą niewinność, „Kino” 1993, nr 10, s. 22–25.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Sobolewski Tadeusz, Po uszy w peerelu, „Gazeta Wyborcza” 1990, nr 244, s. 5.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Sobolewski Tadeusz, Praca domowa: Marczewski, „Gazeta Wyborcza” 1990, nr 56, s. 8.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Sobolewski Tadeusz, Requiem dla Peerelu, „Media Reporter” 1990, nr 3, s. 8.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Sobolewski Tadeusz, Ucieczka cenzora. Rozmowa z Wojciechem Marczewskim, „Kino” 1990, nr 5, s. 1–5.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Sobolewski Tadeusz, Ucieczka z kina „Wolność”, w: tegoż, Dziecko Peerelu. Esej. Dziennik, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2000, s. 123–127.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Strzembosz Maciej, Powrót potrzebny od zaraz!, „Film” 1990, nr 34, s. 20–21.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Stypa Jarosław, Ten czas trwa, „Film” 1990, nr 52, s. 10.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Sułkowski Marcin, Powinniśmy rozliczyć się sami, „Kino” 1990, nr 8, s. 11.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Szczepański Jan Józef, Bardzo poważny żart Marczewskiego, „Film” 1990, nr 52, s. 10.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Szczepański Tadeusz, Festiwal trzech filmów, „Odra” 1991, nr 1, s. 83–84.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Szewczyk Matylda, Przesilenie. O „Ucieczce z kina Wolność” Wojciecha Marczewskiego, „Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu” 2019, nr 2, https://akademiapol- skiegofilmu.pl/pl/historia-polskiego-filmu/artykuly/przesilenie-o-ucieczce-z-ki- na-wolnosc-wojciecha-marczewskiego/677 (dostęp: 25.10.2020).
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Szpulak Andrzej, Elita z zasłoniętą twarzą, „Zeszyty Karmelitańskie” 2008, nr 4, s. 137–142.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Szpulak Andrzej, Filmy Wojciecha Marczewskiego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 2009.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Szyma Tadeusz, Ucieczka z kina „Wolność”, „Tygodnik Powszechny” 1990, nr 42, s. 7.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Śmiałowski Piotr, W mojej aurze, „Kino” 2010, nr 3, s. 38–40.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

„Ucieczka” fantastyczna!, „Film” 1992, nr 6, s. 2.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Ucieczka z kina „Wolność”, „Rzeczpospolita” 2000, nr 191, s. A11.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

W kraju, „Polityka” 1992, nr 4, s. 2.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Werner Mateusz, Jezuici, Marczewski i Rosjanie, „Gazeta Wyborcza” 1991, nr 222, s. 6.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Werner Mateusz, Mozart, Preisner i Musorgski, „Film” 1992, nr 6, s. 7.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Zawiśliński Stanisław, Prowokujące zwierciadło Marczewskiego, „Trybuna” 1990, nr 209, s. 5.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Zielińska Donata, Kino żywi się własnym mitem, „Iluzjon” 1993, nr 1, s. 55–70.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##