Drzewo, człowiek i drobnoustroje w powieściowym laboratorium. O „Historii kołka w płocie" Józefa Ignacego Kraszewskiego

Main Article Content

Marcin Lul
https://orcid.org/0000-0002-0463-1323

Abstrakt

Tematem przedstawionej w artykule interpretacji Historii kołka w płocie, jednej z żytomierskich powieści Kraszewskiego z 1858 roku, jest zetknięcie ludzkiej kultury i cywilizacji (w tym społecznego bytu wsi polskiej) z materialnością świata nie-ludzkiego. Zagadnienie to wywołuje szereg pytań i wątpliwości zwłaszcza dzisiaj, w kontekście historyczno-metodologicznego zwrotu w stronę świata rzeczy i ekologii. Teoriopoznawczy sceptycyzm Kraszewskiego nakłada na odbiorcę obowiązek lektury zgodnej z „dyrektywą nieufności”, to znaczy ironicznie podejrzliwej wobec wszelkich prawd „absolutnych”. Znajduje tu pole do realizacji ironia sokratejska, podniesiona przez Schlegla do rangi głównej zasady filozoficzno-estetycznej. Pod piórem Kraszewskiego staje się ona mechanizmem twórczej samokontroli, powstrzymuje twórcę przed jednoznacznym dydaktyzmem, z którym oswoił czytelników sporej części swoich poprzednich powieści o tematyce społecznej. Metoda konfrontowania „wiedzy” bytów nie-ludzkich (pochodzących ze świata roślin) z ludzkimi relacjami i sądami, krytyka sztuki sądzenia, rezygnacja z wyraźnej dyskursywizacji własnego ideowego stanowiska na rzecz „ukrytej filozofii”, wreszcie wprowadzenie do powieści perspektywy mikroświatów w postaci drobnoustrojów - całe to spektrum stanowi wyposażenie powieściowego laboratorium, w które zamienia się Historia kołka w płocie.

Downloads

Download data is not yet available.

Article Details

Jak cytować
Lul, Marcin. 2020. „Drzewo, człowiek I Drobnoustroje W powieściowym Laboratorium. O „Historii kołka W płocie" Józefa Ignacego Kraszewskiego”. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica 8 (grudzień):141-71. https://doi.org/10.24917/23534583.8.9.
Dział
Studia i szkice
Biogram autora

Marcin Lul - Uniwersytet w Białymstoku

Marcin Lul – dr, adiunkt w Kolegium Literaturoznawstwa na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu w Białymstoku. Autor monografii Wileńska maskarada. Pisarz i świat w prozie Kraszewskiego (Białystok 2016) oraz wielu artykułów poświęconych twórczości autorów XIX wieku (m.in. Józefa Ignacego Kraszewskiego, Adama Mickiewicza, Jana Barszczewskiego).

Bibliografia

Abramowska Janina, „Bajki i przypowieści” Krasickiego czyli krytyka sztuki sądzenia, „Pamiętnik Literacki” 1972, z. 1.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Bachórz Józef, „Olbrzymie jodły szumią nad moją głową…”. Kraszewski o lasach i drzewach, w: Zbliżenia historycznoliterackie. Prace ofiarowane Profesorowi Stanisławowi Burkotowi, red. Tadeusz Budrewicz, Marek Buś, Andrzej Gurbiel, Wydawnictwo Akademii Pedagogicznej w Krakowie, Kraków 2003, s. 92–104.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Bachórz Józef, O zainteresowaniach Kraszewskiego literaturą niemiecką, „Przegląd Humanistyczny” 1988, nr 8/9.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Bartoszewicz Alina, Das Literarische Schaffen Jean Paul Richters und E. T. A. Hoffmanns in den theoretischen Reflexionen von J. I. Kraszewski, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Filologia Germańska” IV, „Nauki Humanistyczno-Społeczne” 1978, z. 88.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Bilutenko Helena, Wizerunek chłopa kresowego w powieści J.I. Kraszewskiego „Historia kołka w płocie”, w: Kraszewski i nowożytność. Studia, idea i układ tomu Jarosław Ławski, red. Anna Janicka, Krzysztof Czajkowski, Łukasz Zabielski, Wydawnictwo Prymat, Białystok 2014–2015, s. 49–57.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Bordier Arthur, Mikroby i transformizm [1888], przekł. polski dr Ludwik Wolberg, druk K. Kowalewskiego, Warszawa 1898.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Budrewicz Tadeusz, „Zdrowie” i „choroba” w języku Kraszewskiego (w okresie wołyńskim), w: tegoż, Kraszewski – przy biurku i wśród ludzi, Wydawnictwo Akademii Pedagogicznej w Krakowie, Kraków 2004, s. 70–83.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Burkot Stanisław, Powieści współczesne (1863–1887) Józefa Ignacego Kraszewskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1967.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Burszta Józef, Chłopskie źródła kultury, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1985, s. 145–182.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Chmielowski Piotr, Józef Ignacy Kraszewski, Ateneum, Kraków 1888, s. 287–290.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Chymkowski Roman, Karpowicz Agnieszka, Wandzel Anna, W stronę roślinnych historii kultury. Kilka uwag wstępnych, „Przegląd Humanistyczny” 2018, nr 1.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Czajkowska Agnieszka, „Historia kołka w płocie” w kontekście zwrotu materialnego w badaniach humanistycznych, „Kijowskie Studia Polonistyczne” 2016, s. 317–331.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Czajkowska Agnieszka, Józefa I. Kraszewskiego scientia pauperibus. Transfer wiedzy z zakresu nauk ścisłych do literatury w XIX wieku, w: Kraszewski i nowożytność. Studia, idea i układ tomu Jarosław Ławski, red. Anna Janicka, Krzysztof Czajkowski, Łukasz Zabielski, Wydawnictwo Prymat, Białystok 2014–2015, s. 336–338.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Deleuze Gilles, Guattari Félix, Kłącze, przeł. Bogdan Banasiak, „Colloquia Communia” 1988, nr 1–3.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Domańska Ewa, Humanistyka ekologiczna, „Teksty Drugie” 2013, z. 1–2, s. 13–32.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Domańska Ewa, Humanistyka nie-antropocentryczna a studia nad rzeczami, „Kultura Współczesna” 2008, nr 3, s. 9–21.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Domańska Ewa, Mikrohistorie. Spotkania w międzyświatach, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1999.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Domańska Ewa, O poznawczym uprzywilejowaniu ofiary (Uwagi metodologiczne), w: (Nie)obecność. Pominięcia i przemilczenia w narracjach XX wieku, red. Hanna Gosk, Bożena Karwowska, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2008, s. 19–35.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Hamerski Wojciech, Ironia romantyczna we wczesnej twórczości Józefa Ignacego Kraszewskiego, „Wiek XIX. Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza” 2012, s. 359–375.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Hamerski Wojciech, Romantyczna troposfera powieści. Interpretacje prozy Kraszewskiego, Sztyrmera i Korzeniowskiego, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2010, s. 98–103.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Hooks Bell, Margines jako miejsce radykalnego otwarcia, przeł. Ewa Domańska, „Literatura na Świecie” 2008, nr 1–2, s. 108–117.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Jankowiak Mieczysław, Kunszt ironii powieściowej w pisarstwie Kraszewskiego (na przykładzie „Historii kołka w płocie”, „Pamiętnika panicza” i „Dziennika Serafiny”), w: Pochylmy się nad Józefem Ignacym Kraszewskim, red. Mieczysław Łojek, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego – Wydawnictwo Uczelniane WSP, Bydgoszcz 1992, s. 73–79.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Jarzębski Jerzy, O przedmiotach ironicznych we współczesnej prozie polskiej, w: Sztuka słowa – sztuka obrazu, red. Joanna Zach, Agnieszka Ziołowicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009, s. 377–383.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Kalniuk Tomasz, Mityczni obcy. Dzieci i starcy w polskiej kulturze ludowej przełomu XIX i XX wieku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń 2014.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Kaszewski Kazimierz, Wstęp krytyczny, w: Józef Ignacy Kraszewski, Powieści sielskie, Nakład i druk S. Lewentala, Warszawa 1884.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Kijas Juliusz, Kraszewski wobec kwestii chłopskiej (1840–1862), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Filologia” 1957, z. 13, s. 145–200.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Kłosiński Krzysztof, Mimesis w chłopskich powieściach Orzeszkowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Katowice 1990, s. 153–161.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Kowalik Łukasz, Humanistyczny sens antropomorfizmu, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” 2015, nr 2, s. 131–156.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Kraszewski Józef Ignacy, Historia kołka w płocie według wiarygodnych źródeł zebrana i opisana, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1965.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Kraszewski Józef Ignacy, Listy do redakcji…, dodatek do „Gazety Warszawskiej” 1853, nr 228.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Kraszewski Józef Ignacy, O pracy, Paryż 1862.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Kraszewski Józef Ignacy, Wspomnienia Odessy, Jedysanu i Budżaku. Dziennik przejażdżki w roku 1843 od 22 czerwca do 11 września, przypisami i posłowiem opatrzył Paweł Hertz, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1985.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Kruif Paweł de, Łowcy mikrobów, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1956, s. 50–92.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Leszczyński Grzegorz, Kraszewski bajkopis, w: Kraszewski. Poeta i światy, red. Tadeusz Budrewicz, Ewa Ihnatowicz, Ewa Owczarz, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń 2012, s. 261–262.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Linkner Tadeusz, Mit puszczy w powieściach Józefa Ignacego Kraszewskiego, w: Las w kulturze polskiej, red. Wojciech Łysiak, t. III, Wydawnictwo Eco, Poznań 2004, s. 139–154.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Literatura zaangażowana – koncepcje, programy, realizacje, red. Ewa Ziętek-Maciejczyk, Paweł Cieliczko, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 2006.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Litwinowicz-Droździel Małgorzata, Józef Ignacy Kraszewski i choroby wieku, w: Kraszewski i wiek XIX. Studia, idea i układ tomu Jarosław Ławski, red. Anna Janicka, Krzysztof Czajkowski, Paweł Kuciński, Wydawnictwo Prymat, Białystok 2014, s. 141–172.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Lul Marcin, Białoruskie monstra w domu szlachcica Zawalni (z Sokratem Janowiczem w tle), w: Sokrat Janowicz – pisarz transgraniczny, red. Grażyna Charytoniuk-Michiej, Katarzyna Sawicka-Mierzyńska, Danuta Zawadzka, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2014, s. 33–45.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Lul Marcin, Wokół „Ładowej pieczary”. Kraszewski i Słowianie, „Wołyń – Żytomierszczyzna” 2014, nr 25, s. 202–214.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Maciąg Kazimierz, Nietiamet’, czyli z chłopa artysta. O kreacji głównego bohatera „Historii kołka w płocie” J.I. Kraszewskiego, „Tyczyńskie Zeszyty Naukowe” 2005, nr 1–4, s. 265–273.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Niemcewicz Julian Ursyn, Rozprawa o bajce, w: Oświeceni o literaturze. Wypowiedzi pisarzy polskich 1801–1830, oprac. Teresa Kostkiewiczowa, Zbigniew Goliński, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 1995.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Owczarz Ewa, Dydaktyka społeczna w powieściach J.I. Kraszewskiego. O sposobach realizowania funkcji wychowawczej w powieściach społeczno-obyczajowych z lat 1831–1863, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa – Poznań – Toruń 1987, rozdz. Zasada palimpsestu (casus: „Historia kołka w płocie”), s. 82–103.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Owczarz Ewa, Kraszewskiego powaga ironii – prolegomena, w: Kraszewski. Poeta i światy, red. Tadeusz Budrewicz, Ewa Ihnatowicz, Ewa Owczarz, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń 2012, s. 69–88.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Owczarz Ewa, „Serio fałszywe” i ironia. Etyczny wymiar ironii w twórczości Kraszewskiego i Sienkiewicza, w: Etyka i literatura. Pisarze polscy lat 1863–1918 w poszukiwaniu wzorców życia i sztuki, red. Ewa Ihnatowicz, Ewa Paczoska, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006, s. 291–298.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Owczarz Ewa, Z powodu kołka historia o… bezwzględności historii. Próba ponownego odczytania „Historii kołka w płocie” Kraszewskiego, „Pamiętnik Literacki” 1982, z. 1/2, s. 25–45.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Penińska Małgorzata A., Między parabolą a żywym stworzeniem. „Nauczyciele sieroty” J.I. Kraszewskiego, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” 2015, nr 2, s. 327–337.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Pobłocki Kacper, Niewolnictwo po polsku, „Czas Kultury” 2016, nr 3, s. 62–68.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Prymak Agnieszka, Kraszewski wśród „chorób” cywilizacji (diagnozy – konteksty – idee), „Annales Universitatis Mariae-Curie Skłodowska. Sectio FF” 2005, s. 221–246.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Puchta Wojciech, Wynalazki i wynalazczość w publicystyce Józefa Ignacego Kraszewskiego a problem cywilizacji, w: Praktyka, utopia, metafora: wynalazek w XIX wieku, red. Joanna Kubicka, Małgorzata Litwinowicz-Droździel, Wydawnictwo Convivo, Warszawa 2016.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Radowska-Lisak Mirosława, Obcy czy wyobcowani? Postacie „innych” w cyklu ludowym Józefa Ignacego Kraszewskiego, w: Literackie portrety Innego, red. Paweł Cieliczko, Paweł Kuciński, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 2008, s. 197–206.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

[Rolle A.] dr Antoni J., Zatarg wołyński 1859 r. Kartka z życia J.I. Kraszewskiego, „Przewodnik Naukowy i Literacki. Dodatek miesięczny do Gazety Lwowskiej” 1889, R. XVII, z. 1, s. 1–12; z. 2, s. 109–124; z. 3, s. 221–233.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Ryzosfera. Grzyby i bakterie w sieci sztuki i kultury, red. Marta Smolińska, Uniwersytet Artystyczny w Poznaniu, Poznań 2019.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Stefanowska Zofia, Literackie role chłopa, w: tejże, Mapa romantyzmu polskiego, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 2014, s. 365–376.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Stoff Andrzej, Problematyka teoretyczna funkcjonowania motywów roślinnych w utworach literackich, w: Literacka symbolika roślin, red. Anna Martuszewska, Uniwersytet Gdański, Gdańsk 1997.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Szturc Włodzimierz, Eironeia, Księgarnia Akademicka, Kraków 2018.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Świętochowski Aleksander, Historia chłopów polskich w zarysie, t. 2: W Polsce podległej, Nakładem Wydawnictwa Polskiego, Lwów – Poznań 1928, s. 274–330.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Tomczok Paweł, Literackie upodlenie chłopa, w: Chłopska (nie)pamięć. Dziedzictwo chłopskości w polskiej literaturze i kulturze, red. Grzegorz Grochowski, Dorota Krawczyńska, Grzegorz Wołowiec, TAiWPN Universitas, Kraków 2019, s. 83–93.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Warzenica Ewa, „Powieści romantyczne” J.I. Kraszewskiego, w: Z teorii i historii literatury. Prace poświęcone V Międzynarodowemu Kongresowi Slawistów w Sofii, red. Kazimierz Budzyk, Wrocław 1963, s. 98–130.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Wenerska Wioleta, Kreacja figury dębu w wybranych powieściach historycznych Józefa Ignacego Kraszewskiego, w: Las w kulturze polskiej, red. Wojciech Łysiak, t. IV, Wydawnictwo Eco, Poznań 2006, s. 283–290.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Wenerska Wioleta, Litewskie przestrzenie leśne w wybranych utworach Józefa Ignacego Kraszewskiego, w: Las w kulturze polskiej, red. Wojciech Łysiak, t. V, Wydawnictwo Eco, Poznań 2006, s. 203–210.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Wenerska Wioleta, Obrzędowy wymiar leśnej przestrzeni w „Starej baśni” Józefa Ignacego Kraszewskiego, w: Las w kulturze polskiej, red. Wojciech Łysiak, t. VII, Wydawnictwo Eco, Poznań 2010, s. 127–140.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Wenerska Wioleta, „Wśród ciszy lasów…” Motywy sylwiczne w „Starej baśni” Józefa Ignacego Kraszewskiego, w: Las w kulturze polskiej, red. Wojciech Łysiak, t. III, Wydawnictwo Eco, Poznań 2004, s. 155–164.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Węgrzyn Iwona, Dylematy tradycjonalisty – wątpliwości reformatora – samotność twórcy. Wieczory wołyńskie Józefa Ignacego Kraszewskiego, „Wiek XIX. Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza” 2012, s. 321–332.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Wilkoszewska Krystyna, Estetyka pragmatyczna w perspektywie bio-, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” 2016, nr 1, s. 211–229.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Wohlleben Peter, Sekretne życie drzew, przeł. Ewa Kochanowska, Wydawnictwo Otwarte, Kraków 2006.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Zwolińska Barbara, Krainy leśne i błotne we „Wspomnieniach Wołynia, Polesia i Litwy” Józefa Ignacego Kraszewskiego, w: Las w kulturze polskiej, red. Wojciech Łysiak, t. VII, Wydawnictwo Eco, Poznań 2010, s. 123–126.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##